Uburobyi ni kimwe mu byiciro bifasha mu bukungu n’imibereho y’Abanyarwanda—dore ishusho y’uko buhagaze muri 2025.
Uko Uburobyi mu Rwanda Buhagaze muri 2025
Intangiriro
Uburobyi mu Rwanda, mu
myaka yashize, bwagiye buhura n’imbogamizi nyinshi ariko nanone bukagaragaza
amahirwe akomeye mu guteza imbere ubukungu n’imibereho y’abaturage cyane cyane
mukuzahura imirire y’abaturage. Mu mwaka wa 2025, ikibazo cy’ibiribwa bikomoka
mu mazi bidahagije no kunoza imirire kikomeje kuba mu ngingo z’ingenzi abayobozi
b’igihugu ndetse nabaturage muri rusange ba gihanganye nazo. Kubwiyo mapmvu, uburobyi,
cyane cyane ubwo mu biyaga nka Kivu, Muhazi, na Rweru, ndetse n’ubworozi
bw’amafi mu byuzi bito, ubushakashatsi bugaragaza ko bushobora kuba igisubizo kirambye(k’igihe
kirekire).
Uburobyi mu Rwanda muri rusange
Uburobyi ni igice
cy’ubuhinzi gifite uruhare runini mu mibereho y’abaturage. U Rwanda rufite
ibiyaga, imigezi n’ibyuzi byinshi bifasha mu korora no kuroba amafi
atandukanye.
- Ibyiza bifatika:
Amafi atanga poroteyine nyinshi, bikaba igisubizo mu kurwanya imirire mibi
mu bana, mubakuze n’urubyiruko.
- Ubukungu:
Uretse gutunga aborozi n’abarobyi, uburobyi butanga akazi mu bucuruzi,
gutunganya amafi no kubigeza ku masoko.
- Ibyiciro:
Harimo uburobyi bwo mu mazi karemano (nk’isambaza mu Kivu) ndetse
n’ubworozi bw’amafi mu byuzi byabugenewe (fish farming).
Iterambere ryabonetse mu 2025
1.
Kongerwa k’ubushobozi bwo kubyaza
umusaruro amafi
-
Inzego z’ubuyobozi zashyize imbaraga mu
gushyiraho ikoranabuhanga mu kuroba, harimo imirasire ikoreshwa nijoro
mu kuroba isambaza (aha twavuga nko mukiyaga cya Kivu).
-
Abashoramari bashya binjiye mu bworozi
bw’amafi mu byuzi byigenga, ibyo byagabanyije icyuho cy’inyongeramusaruro
(ibiryo bikoreshwa bagaburira amafi).
2.
Amashuri n’ubushakashatsi
- Amashuri makuru na kaminuza y’ubuhinzi
n’ubworozi yongereye ubushakashatsi ku biryo by’amafi, ubuzima bwazo hano
twavuga kurwanya indwara zibasira amafi, n’imikorere y’amasoko kuburyo burambye.
-
Habonetse ubushobozi bwo gukwirakwiza amafi
yo kororoka (fingerlings) ku borozi bato, bigabanya ikibazo cyo kutagira
ibibumbiro bihagije (hatchery).
Umusaruro w'Amafi mu Rwanda (Toni), 2025
Gahunda ya kane y'impinduramatwara mu by'ubuhinzi (PSTA4) yari ifite intego yo kugera ku musaruro wa toni 112,000 z'amafi buri mwaka bitarenze 2024. Nubwo iyi ntego itagezweho, Leta y'u Rwanda yakomeje gushyiraho ingamba zo kongera umusaruro, harimo korohereza abashoramari mu bworozi bw'amafi no kongera imbuto z'amafi. Soma ibindi Imibare y’uburobyi bw’amafi mu Rwanda, Kigali Todaykigalitoday
Umwaka |
Umusaruro
(Toni) |
Ibisobanuro |
2022 |
43,560
- 45,000 |
Imibare
yemewe na MINAGRI na FAO. |
2023 |
15,800
(Iteganijwe) |
Iteganyamibare
ryakozwe n'ikigo ReportLinker. |
2024 |
112,000
(Intego) |
Intego
ya Guverinoma muri PSTA4. |
2025 |
Nta
teganijwe |
Nta
mibare iraboneka. |
2028 |
29,000
(Iteganijwe) |
Iteganyamibare
ryakozwe n'ikigo ReportLinker. |
Biragaragara ko hari itandukaniro rinini hagati y'intego za Leta n'iteganyamibare ry'ibigo byigenga. Impamvu z'uku kugenda buhoro mu musaruro w'amafi zivugwa harimo umubare muto w'abashoramari, ikibazo cy'ibiryo by'amafi bihenze kandi bike, no kutabona imbuto zihagije(fingersings). (minagri.gov.rw).
Ibibazo bikigaragara mu bworozi bw’amafi mu Rwanda
Nubwo hari intambwe
yatewe, hari ibibazo bikomeye bikigaragara:
1. Ubuke bw’ibiryo
by’amafi (Feeds)
Aborozi benshi
baracyahura n’ikibazo cyo kutabona ibiryo bihagije (feed) kandi bihendutse,
bigatuma amafi yabo adakura neza.
2. Uburobyi butemewe
Mu biyaga nka Kivu, hari
abarobyi bagikoresha uburyo butemewe butuma amafi akiri matoya yangizwa bityo
bigahungabanya ubworozi burambye.
3. Isoko ritari rinini(Isoko
ridahagije)
Nubwo amafi ari menshi,
uburyo bwo kuyatunganya no kuyabika (cold chain systems) buracyari hasi,
bigatuma habaho igihombo mu gihe cy’umusaruro mwinshi.
4. Imihindagurikire
y’ikirere
Impinduka z’ikirere
zikomeje kugira ingaruka ku buhinzi n’uburobyi, cyane cyane mu biyaga no mu
migezi.
Akamaro k’uburobyi mu
mibereho y’Abanyarwanda
Amakuru dukesha FAO – Fisheries and Aquaculture, igaragaza ko Inyungu ziva mu burobyi ni nyinshi kandi zigira uruhare mu bukungu, mu mibereho y’abaturage ndetse no mu kurengera ibidukikije. Dore zimwe mu nyungu nyamukuru:
1. Inyungu ku bukungu
- Kongera umusaruro:
Uburobyi butanga inyama z’amafi zifite agaciro ku isoko imbere mu gihugu
no ku rwego mpuzamahanga.
- Akazi ku baturage:
Abantu benshi babona akazi mu kuroba, gutunganya amafi, kuyacuruza no
kuyatunganya mu nganda.
- Kongera amafaranga yinjira mu gihugu:
Aho uburobyi bukorwa ku bwinshi, amafi ajyanwa ku masoko mpuzamahanga,
bikazana amadovize.
2. Inyungu ku mibereho
myiza y’abantu
- Ibiribwa bifite intungamubiri:
Amafi atanga proteyine nyinshi, amavuta ya Omega-3, ibyongera imbaraga
n’intungamubiri zifasha ubuzima.
- Kunoza imirire:
Uburibywi bufasha mu kurwanya imirire mibi, cyane cyane mu bana bato
n’abagore batwite.
- Ubukungu bw’ingo(abarombyi):
Imiryango ibasha kubona amafaranga yo kwikenura nko kwishyura ishuri,
ubuvuzi n’ibindi.
3. Inyungu ku bidukikije
- Kurengera umutungo kamere:
Uburobyi buteguwe neza bushobora gufasha kugabanya igitutu cyo kuroba
cyane mu biyaga n’imigezi.
- Gukoresha amazi neza:
Ibyuzi by’amafi bishobora guhurizwa hamwe n’ubuhinzi (aquaponics),
bigatanga umusaruro w’igihe kirekire.
- Guhindura ubukungu bushingiye ku
bidukikije: Uburobyi bwunganira ubukerarugendo,
cyane cyane aho amazi n’amafi byongera ubwiza bw’ibidukikije. N’ubusanzwe
ibiyaga bikurura abakerarugendo bashaka kumenya uburobyi gakondo.
4. Inyungu ku iterambere
ry’igihugu
- Gutanga isoko ry’imbere mu gihugu:
Amafi yongera ubwinshi bw’ibiribwa ku masoko yegereye abaturage.
- Kongera ubushakashatsi
n’ikoranabuhanga: Uburibywi bushishikariza amashuri
makuru, abashakashatsi n’abikorera gushora imari mu ikoranabuhanga
rigezweho.
- Kugabanya ubushomeri: Bitewe no kongera amahirwe y’akazi, cyane cyane mu rubyiruko ruba rukeneye imirimo. Ubworozi bw’amafi butanga akazi kubabantu ibihumbi barimo aborozi, abarobyi, abacuruzi, n’abatunganya amafi babona imibereho muri uru rwego. Soma byinshi hano Iterambere ry’ubworozi bw’amafi mu Rwanda
Ingero zifatika mubworozi bw’amafi Rwanda
1.
Uburobyi bw’isambaza mu Kivu
Isambaza zifite agaciro
kanini mu bukungu n’imirire. Zihariye isoko rinini mu Rwanda no mu karere.
Ariko zikomeje guhura n’ibibazo by’uburobyi butemewe n’umusaruro utajyanye
n’isoko (Umusaruro uracyari muke).(source: Kigalitoday)
2.
Ubworozi bw’amafi mu byuzi bito
Mu turere twa Nyagatare,
Gicumbi na Musanze, aborozi bato batangiye kugerageza ubworozi bw’amafi mu
byuzi bito, aho amafi nka Tilapia na Clarias akomeje kwiyongera.
Amahihwe n’icyerekezo cy’uburobyi mu Rwanda
- Ikoranabuhanga:
Hitezwe gukoresha smart farming mu kuroba no mu bworozi bw’amafi,
harimo gukoresha drones n’ibikoresho bipima ibipimo by’amazi.
- Isoko ryo hanze:
Amafi yo mu Rwanda ashobora kuzajya ashyirwa ku masoko yo hanze mu gihe
ubuziranenge bwaba bwubahirijwe.
- Ubushakashatsi:
Kongera ubushakashatsi ku mafunguro y’amafi hakoreshejwe ibinyabuzima
bisanzwe (probiotics, algae, na spirulina).
Inama n’amasomo yakurwamo
1. Leta
n’abikorera bakwiye gushora imari mu gukora amafeed y’amafi ahendutse.
2. Gukaza
ubugenzuzi ku burobyi butemewe.
3. Kongera
uburyo bwo kubika amafi (cold storage).
4. Gushyiraho
amasoko ahoraho yihariye y’amafi mu gihugu.
5. Gukangurira
urubyiruko kwinjira muri uru rwego rw’uburobyi.
Soma nibindi hano: Uko ikoranabuhanga rihindura uburobyi muri Afurika
Imishinga ikomeye igamije
kuzamura uburobyi n’ubworozi bw’amafi:
- Guverinoma ifite umushinga ufashijwe
na Belgique ku gaciro ka €15 miliyoni, ugamije kuzamura umusaruro
mu bworozi bw’amafi mu myaka itanu iri imbere. Umushinga uzibanda ku
kongera amafeed aboneka, agahenduka kandi afite ubwiza, ndetse no guhugura
abaturage mu buryo bworoshye bwo korora amafi (affordable fish farming
techniques) (Tridge).
- Hariho kandi gahunda y’igihugu yiswe National
Aquaculture Strategy (2023–2035) igamije guteza imbere ubworozi
bw’amafi mu buryo burambye kandi bufite akamaro ku bukungu n’imibereho
myiza by’abanyarwanda (minagri.gov.rw).
Mu rwego rw’Afurika:
politike nshya zikomeje gutangazwa ziteza imbere uburobyi n’ubworozi bw’amafi,
hashingiwe ku rugero rw’iyiyongereye ry’ubworozi bw’amafi muri Africa
(byarazamutse inshuro zirenga 5, kugeza kuri 2.5 miliyoni MT mu 2022). Raporo ya
Malabo Montpellier igaragaza ko guteza imbere iyi mirimo bizafasha kuzamura
umutekano w’ibiribwa n’iterambere ry’ubukungu. U Rwanda rushobora gukura isomo
muri izo modele z’ibindi bihugu (Expertini).
Ingero z’Imibare mu
Mbonerahamwe
Icyerekezo |
Ibisobanuro |
Umusaruro w’amafi
(2022) |
Capture: 32 700 t, muri
rusange: 45 000 t |
Intego (2024, PSTA-4) |
112 000 t buri mwaka |
Inzitizi |
Uburobyi bwonyine
budahagije, ibikoresho bike, uburobyi butemewe, ibura ry’amafaranga n’ibiryo bya feed. |
Imishinga ifatika |
€15M y’u Bufaransa ku
bworozi bw’amafi, National Aquaculture Strategy (2023–2035) |
Amaherezo afatika |
Gahunda z’Afurika za
Malabo/Montpellier zigaragaza amahirwe y’uburobyi n’ubworozi bw'amafi. |
Umusozo
Mu 2025, uburobyi mu
Rwanda buri hagati y’iterambere n’imbogamizi. Hari ibyo tumaze kugeraho mu
kongera umusaruro no gukoresha ikoranabuhanga, ariko ikibazo cy’ibiryo
by’amafi, isoko ritari rinini, n’uburobyi butemewe kiracyabangamira uru rwego.
Ariko kandi, amahirwe ari imbere ni menshi kandi arashobora guhindura uburobyi
mu nkingi y’ubukungu n’imibereho myiza y’abaturage.
Soma nibindi hano: WorldFish – Sustainable Aquaculture
Uramutse ushaka kumenya uko ushobora kwinjira mu bworozi bw’amafi mu Rwanda cyangwa kubona ubufasha mu gutangiza igikorwa cyawe? Siga igitekerezo cyawe hasi cyangwa sangiza iyi nkuru n’abandi kugira ngo tuganire ku mahirwe ari mu bworozi bw’amafi.
0 Comments
Leave your opinion